26. Jan Bransen over zijn boek Gevormd of vervormd? en zijn pleidooi voor ander onderwijs

Onderwijs leiden met hart en ziel

Te gast is onderwijsfilosoof Jan Bransen. We spreken over zijn boek Gevormd of vervormd?, waarin hij pleit voor ander onderwijs. Dat andere onderwijs ziet hij als volgt: In het basisonderwijs socialiseren leerkrachten leerlingen in onze gezamenlijke taalgemeenschap. In het middelbaar onderwijs ondersteunen mentoren de persoonsvorming van jongeren die hun rol opnemen. In het post-initieel onderwijs kwalificeren gezellen zich vanuit leervragen en met behulp van gidsen uit het werkveld. Jans kritiek op het onderwijssysteem is tenminste vierledig: Je kunt leren en leven niet scheiden. Het huidige paradigma 'Eerst leren, dan leven' klopt niet. Net zoals kunnen en kennen niet, want er is geen losse kennis. Beter is het leren onderscheiden van waarheidsaanspraken. Je leert ook niet voor de toets en het diploma, maar om jezelf te worden en je sociale rol op je te nemen. Het gaat niet om leerdoelen die opbrengsten genereren, maar om reflecteren en levenslessen, vooral de onverwachte faallessen. Jan grossiert in zijn boek en in het gesprek in vele ervaringsmetaforen: Leren is als leren fietsen: na elke nieuwe bekwaamheid leer je steeds weer nieuwe scenario’s ingaan. Onderwijs is als dansen, het resultaat is er pas in het doen (en niet als schilderen, dat om het eindproduct gaat). Elkaar passeren op een stoep toont leren als een - soms klunzig en koddig - proces van wederzijdse sociale interactie. In ruziemaken met je partner zeg je niet alleen dingen die je niet wilt zeggen, maar leer je ook omgaan met waarheidsaanspraken. Weersverwachtingen zijn geen voorspellingen. Een verwachting is dus sociaal en moreel van karakter, geen winstverwachting. Wij mensen zijn sociale dieren, dus fundamenteel medemensen. Een individueel mens word je pas na en door het medemens-zijn. Onderwijzen en leren doe je samen. Wij onderwijzen ons. Zonder (ont)vanger kun je een bal wel gooien, maar niet overgooien. Zijn leestip past naadloos bij zijn pleidooi. Onderwijs na COVID-19 van de Taskforce Ontwikkelingsgericht Onderwijs. Daarin worden onder meer vijf ideeën voor nieuw onderwijs uitgewerkt. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum voor PO en VO.